Zabudowa mieszkaniowa osiedla Zdobycz Urzędnicza przy ul. Akademickiej (dawna al. Zyndram - Kościałkowskiego), Grottgera, Mickiewicza, Podleśnej i Skłodowskiej (dawna ul. Piwna)

W roku 1928 utworzono w Białymstoku urzędniczą spółdzielnię mieszkaniową Zdobycz Urzędnicza, której celem była budowa tanich i nowoczesnych własnościowych mieszkań i domów dla pracowników białostockiego samorządu ze środków uzyskanych w ramach kredytów.

Dyrekcję spółdzielni stanowili urzędnicy magistratu: Mieczysław Szpikowski, Czesław Budryk i Aleksander Porzeziński. Pod budowę domów wykupywano działki zlokalizowane wzdłuż ulic Podleśnej, Piwnej i Wersalskiej, a także na pobliskim terenie położonym na południowy–wschód od zespołu fabrycznego Beckera. W początkach 1933 r. pracownicy Wydziału Technicznego urzędu miejskiego opracowali projekt nowej reprezentacyjnej dzielnicy o powierzchni 28 hektarów, ulokowanej na terenach parku wojewódzkiego, pomiędzy ulicami Mickiewicza, Wersalską i Legionową. W projekcie zakładano budowę alei spacerowych wzdłuż osiedla urzędniczego powstałego w latach 20. XX w. przy ulicy Świętojańskiej, budowę Domu Ludowego im. Piłsudskiego z ustawionym przed nim pomnikiem marszałka, ogródka jordanowskiego, mauzoleum, boiska sportowego, pływalni oraz ogrodu botanicznego. Najbardziej okazale miała prezentować się aleja Zyndram - Kościałkowskiego (obecnie Akademicka), biegnąca równolegle do ogrodzenia zespołu pałacowo-ogrodowego Branickich, gdzie w dawnym pałacu mieścił się wówczas Urząd Wojewódzki. Spośród przedwojennej zabudowy ulicy Wersalskiej przetrwały do dziś cztery budynki, wśród których wyróżnia się willa przy ulicy Akademickiej 26, będąca do roku 1940 domem służbowym ostatniego przed wojną prezydenta Białegostoku Seweryna Nowakowskiego (1894-–ok. 1940), zrealizowana w duchu funkcjonalizmu. Budynek, zaprojektowany przez pracowników działu technicznego Zarządu Miejskiego, został wzniesiony z funduszy miejskich i prywatnych środków prezydenta. Budowę rozpoczęto we wrześniu 1936 r., a już rok później w listopadzie gospodarz miasta wprowadził się do willi wraz z rodziną. Po II wojnie światowej willa, częściowo zniszczona, przejęta została jako mienie opuszczone przez Zarząd Miejski w Białymstoku. Po 2005 r., z inicjatywy nowego właściciela, częściowo ją przebudowano i zmodernizowano. Na elewacji willi znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona Nowakowskiemu, ufundowana w 2004 r. z inicjatywy dyrektora Muzeum Podlaskiego Andrzeja Lechowskiego, ze środków Urzędu Miejskiego w Białymstoku. Willę o bogatym programie przestrzenno–funkcjonalnym cechuje asymetryczna kubiczna bryła, szerokie trójdzielne okna oraz taras nad wejściem głównym. W architekturze budynku widoczne są pewne analogie do willi wzniesionej w tym samym czasie przy ulicy Zamkowej (obecnie Pałacowa 3/1), autorstwa Szymona Pappe. Pozostałości przedwojennej jednorodzinnej zabudowy mieszkalnej zachowały się również przy ulicach Parkowej, Grottgera i Mickiewicza. Jednym z najstarszych i najciekawszych zabytków tego typu jest dom przy ulicy Grottgera 2/2, wzniesiony w roku 1927. Architektura budynku jest doskonałym przykładem półmodernizmu w duchu „szkoły krakowskiej", łączącego cechy stylu narodowego (bryła budynku) ze skromnym detalem charakterystycznym dla polskiej sztuki dekoracyjnej. Uwagę zwraca ryzalit w fasadzie oparty na planie trójkąta. W latach 20. XX w. powstały także: dom Rezlera przy ulicy Grottgera 8, wybudowany w konstrukcji drewnianego zrębu z tynkowanymi elewacjami i charakterystycznym pięciobocznym, dwukondygnacyjnym ryzalitem, oraz po sąsiedzku – dom przy ulicy Grottgera 6, pierwotnie z ciekawym układem drewnianej szalówki i detalem w duchu Art Deco, niestety w ostatnich latach zeszpecony termomodernizacją. Wzdłuż ulicy Mickiewicza powstawały bardziej okazałe domy i kamienice. Warto zwrócić uwagę na kamienicę z pawilonem handlowo–usługowym przy ulicy Mickiewicza 11, wzniesioną w latach 1933–1934 według projektu Rudolfa Macury, na zlecenie Stanisława Bełdowskiego, znanego w okresie międzywojennym białostockiego lekarza, ordynatora szpitala zakaźnego. W latach 1934–1937 jedno z mieszkań w budynku wynajmował wraz z rodziną prezydent Nowakowski. Po 1999 r. obiekt poddany został gruntownym pracom remontowym i adaptacyjnym na potrzeby restauracji. Pierwotnie za kamienicą roztaczał się duży ogród. Sam autor projektu, Rudolf Macura, dyrektor Robót Publicznych w Urzędzie Wojewódzkim w Białymstoku, mieszkał po przeciwnej stronie, w domu przy ulicy Mickiewicza 32 A (dawniej nr 32), który prawdopodobnie wybudowany został według jego własnego projektu jeszcze pod koniec lat 20. XX w. w nurcie architektury rodzimej, z elementami dekoracji w stylu Art Déco.

Dział: Trasa 2

Dane adresowe

Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis
ul. M. Skłodowskiej-Curie 14, 15-097 Białystok
  http://www.fundacja.uwb.edu.pl
  Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.